środa, 29 sierpnia 2007

Prawo Cywilne

Prawo Cywilne

Wprowadzenie do prawa cywilnego.

1. Przedmiot regulacji i zakres prawa cywilnego.

2. Metoda regulacji.

3. Systematyka prawa cywilnego.

4. Unifikacje i kodyfikacje prawa cywilnego.

Radwański " Prawo Cywilne" - część ogólna.

Przedmiotem prawa cywilnego są stosunki majątkowe, do których należy stosunek własności. Przedmiotem, zatem jest regulacja powstania prawa własności, uprawnienia właściciela, treść, ustanie prawa własności, sposób ochrony prawa cywilnego – wszystko to składa się na zakres prawa własności.

Wynika, więc z tego wniosek, że właściciel ma prawo a inne osoby obowiązki, osoby te nie mogą również naruszać prawa własności właściciela.

Uprawnienia to:

- posiadanie rzeczy.

- korzystanie z rzeczy.

- rozporządzanie rzeczą.

Zakres instytucji prawa cywilnego jest to stosunek majątkowy a stosunek własności. Nie tylko stosunek majątkowy jest przedmiotem prawa cywilnego, ale również stosunek osobisty – niemajątkowy.

Metoda regulacji polega przede wszystkim na uznaniu autonomicznej pozycji względem siebie podmiotów tego stosunku prawnego, w związku, z czym jednej stronie nie przysługuje kompetencja do władczego kształtowania sytuacji prawnej drugiej stronie. Cecha ta pozwala odróżnić prawo cywilne od publicznoprawnych gałęzi prawa takich jak: prawo administracyjne, prawo karne, prawo konstytucyjne.

Np. osoba, która naruszyła prawo ruchu drogowego musi zapłacić mandat, tym samym nie będzie przedmiotem prawa cywilnego, bo nie występuje w tym przypadku równość stron.

W prawie cywilnym zawsze występuje równość stron!!!!

Kiedy jedna osoba ma władztwo nad drugą, wtedy nie jest to już prawo cywilne ponieważ nie ma równości stron (jest to procedura administracyjna) np. prawa cywilnego nie ma w przypadku gdy dane przedsiębiorstwo ma filie.

Prawo cywilne jest wówczas, gdy jedna osoba nie jest pod władzą drugiej osoby.

Cechą stosunku cywilno – prawnego jest to, że uczestnicy tego stosunku nie znajdują się w podległości jeden wobec drugiego.

Prawo cywilne dzieli się na działy wyróżniające struktury gałęzi prawa. Nie jest ona jednolita we wszystkich systemach prawa. W grupie państw kontynentalnych opartych na receptowym prawie rzymskim znalazł się tzw.:

System pandektowy- opracowany przez naukę niemiecką na początku XIX w. Ta zasada ma szerokie zastosowanie w kodyfikacjach XIX i XX. System ten charakteryzuje się przede wszystkim rozbudowaną częścią ogólną prawa cywilnego, po której następują działy: prawo rzeczowe, zobowiązania, prawo rodzinne i prawo spadkowe. Taka systematyka była przyjęta przez polskich kodyfikatorów. Znalazło to odzwierciedlenie w podzieleniu prawa cywilnego na 4 księgi odpowiadające wspomnianym działom prawa cywilnego.

Część ogólna obejmuje instytucje i zasady wspólne dla całego prawa cywilnego. Prawo rzeczowe obejmuje normy, które wyznaczają bezwzględnie prawa podmiotowe, skuteczne wobec wszystkich, a odnoszące się do rzeczy. Właściciel ma prawo wobec innych osób, a one mają obowiązki wobec niego.

Prawo zobowiązań zawiera normy regulujące prawa majątkowe o charakterze względnym, skuteczne wobec indywidualnie oznaczonych podmiotów.

Prawo spadkowe reguluje przejście majątku osoby zmarłej na inne podmioty.

Prawo rodzinne jest regulowane przez szczególny kodeks- kodeks rodzinny.

Rys kodyfikacji

Do końca I Wojny Światowej obowiązywał system prawa obcego. Można wyróżnić 4 różne obszary prawa:

· ziemie centralne (obejmujące obszar po 1815 Królestwa Polskiego- obowiązywało tam francusko- polskie ustawodawstwo. Chodzi o 2 i 3 Kodeks Napoleona i Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego 1825 roku, który zastąpił pierwszą księgę Kodeksu Napoleona).

· ziemie wschodnie ( nie wchodziły w skład Królestwa Polskiego, obowiązywało tam Rosyjskie Prawo Cywilne zawarte przede wszystkim w części I zwodu Praw Rosyjskiego Imperium).

· ziemie zachodnie ( objęte zaborem pruskim- obowiązywał tam Kodeks Cywilny Niemiecki z 1896 r.)

· ziemie południowe (objęte zaborem austriackim- znajdowali się pod rządem Kodeksu Cywilnego Austriackiego z 1811 r.)

Po 1918 r. zaczęła się praca kodyfikacji i ujednoliceniu prawa cywilnego Rzeczpospolitej. 3 czerwca 1919r. uchwalono ustawę o Komisji Kodyfikacyjnej RP. Do zakresu jej zadań należało przygotowanie projektu jednolitego prawa cywilnego. Praca nad ujednoliceniem polskiego prawa cywilnego trwała do wybuchu II Wojny Światowej. Efektem prac były: Kodeks Zobowiązań z 1923r., Kodeks Handlowy z roku 1934.

Źródła prawa cywilnego

1. Prawo Stanowione

2. Kodeks Cywilny jako źródło pr. cywilnego

3. Zwyczaje i prawo zwyczajowe

4. Rola zasad życia współczesnego

5. Rola orzecznictwa sądowego

Łentowska "Podstawy prawa cywilnego"- W-wa 1994

Konstytucja wprowadziła zamknięty katalog źródła prawa stanowionego, wśród których rozróżnia się: akty prawne powszechnie obowiązujące, akty prawne wewnętrzne obowiązujące. Te ostatnie nie są źródłem prawa stanowionego, ponieważ obowiązują tylko jednostki organizacyjne wobec ich organów zwierzchnich, które wydały akty wewnętrzne, do takich aktów odnosi się np. uchwały ministrów, zarządzenia Rady Ministrów. Natomiast obowiązujące akty normatywne mogą regulować stosunki cywilno – prawne uzyskując wówczas walor źródła prawa cywilnego.

Konstytucja wyczerpująco wymienia następujące rodzaje aktów prawa powszechnie obowiązującego: Do takich aktów należy:

- sama Konstytucja

- ustawy

- ratyfikowane ustawy międzynarodowe

- rozporządzenia

- akty prawa miejscowego

Wszystkie te akty może tworzyć hierarchicznie skonstruowany system źródeł powszechnie obowiązujących aktów prawa stanowionego. Ustawa powinna odpowiadać konstytucji. Wśród ustaw najważniejsza jest kodyfikacyjna ustawa kodeksu cywilnego.

Kodeks Cywilny został uchwalony dnia 23 kwietnia1964 r. Kodeks Cywilny jest zbudowany na zasadach systemu pandektów. Składa się z 4 ksiąg.

Księga I

- pierwsza część ogólna (przepisy dotyczące statusu prawnego osoby fizycznej, zdolność prawna i zdolność do czynności prawnej osoby fizycznej. Podstawy dla częściowego i całkowitego ubezwłasnowolnienia osoby chorej psychicznie, podstawy dla uznania osoby fizycznej za zmarłą. Są tam przepisy dotyczące statusu prawnego osób prawnych- przepisy o pojęciu osoby prawnej, powstanie i ustanie osób prawnych. Przewidziane są przepisy dotyczące przedmiotu stosunku prawnego. A także przepisy regulujące pojęcie i zawarcie czynności prawnych. A także podstawy i skutki unieważnienia czynności prawnych, Są także pojęcia przedstawicielstwa, jego rodzaje, rodzaje wygaśnięcia przedstawicielstw, przepisy dotyczące szczególnego rodzaju przedstawicielstwa jak i prokuratura. Zawiera również terminy przedawnienia roszczeń.

Księga II

- druga część jest poświęcona własności i innym prawom rzeczowym. Chodzi o instytucje własności, podstawy nabycia własności, treść własności, utrata własności, sposoby ochrony własności a także charakterystyka praw ograniczonych rzeczowych (np. użytkowanie, zasiedzenie, zastaw, hipoteka, zastaw).

Księga III

- trzecia część poświęcona jest zobowiązaniom. Są tu przepisy ogólne dotyczące prawa zobowiązań, a także przepisy poświęcone odrębnym rodzajom zobowiązań (np. umowa o dzieło, dostawa, pożyczka, przewóz, darowizna i innych szczególnych zobowiązań).

Księga IV

- czwarta część poświęcona jest spadkom. Dotyczy kręgu osób będących spadkobiercami. Procedura spadkobrania, wszystkie przepisy tego dotyczące.

Źródłem prawa cywilnego może być również umowa międzynarodowa. Kiedy zaś przepis jest szczególny, wówczas ma on zastosowanie jako pierwszy przed ogólnym. Obok aktów normatywnych, które są źródłem prawa cywilnego ma wpływ także zwyczaj prawa stanowionego.

Zgodnie z panującym poglądem przez zwyczaje rozumie się stosowanie w danym okresie, środowisku i w danych stosunkach praktykę określonego zachowania (postępowania). Są to fakty społeczne, które ustala się w drodze normalnego postępowania dowodowego, w szczególności przez zeznania świadków lub opinii biegłych. Często są niespisywane przez organizacje profesjonalną np. pełny zwyczaj handlowy, co ułatwia ustalenie ich treści. Jednak zwyczaj nie jest aktem prawotwórczym w zakresie prawa cywilnego. Ale pośrednio uzyskują moc prawą, przez to, że w wielu przypadkach przepisy prawne odsyłają do nich ukazując w ten sposób bardziej szczegółowe od wyznaczonych ogólnych normach prawnych podstawy do orzekania w sprawach cywilnych. Dzięki temu system prawa cywilnego staje się bardziej elastyczny i podatny na dokonujące się zmiany w praktyce społecznej. Można wyodrębnić:

- zwyczaj ustalony

- zwyczaj przyjęty

- zwyczaj miejscowy

Przesłanką konieczną stosowania przez sąd zwyczaju nie jest znajomość przez osoby, które sprawy sąd rozstrzyga. Wystarczy, że osoby te należą do grupy społecznej, w której określony zwyczaj jest upowszechniony. Wszystko to jednak nie wystarczy, aby zwyczaje mogły pełnić jakąkolwiek rolę o doniosłości prawnej. Jeżeli mają one wykazywać jak powinien postąpić uczestnik stosunku cywilno- prawnego w określonej sytuacji to należy ponadto podać ocenie wartościującej, a więc zbadać czy są to dobre zwyczaje niepozostające w sprzeczności z ogólnie akceptowanymi zasadami moralnymi. Tylko, bowiem takie zwyczaje mogą pełnić w RP rolę normatywną, bez obawy naruszenia spójności aksjologicznej systemu prawnego. Z tego względu powinno się je rozpatrywać łącznie z zasadami współżycia społecznego, które właśnie wskazuje moralne kryteria oceny. Ponadto postulat zachowania spójności systemu prawnego wymaga, aby organ orzekający w żadnym razie nie kierował się ustalonymi zwyczajami niezgodnymi z bezwzględnie wiążącymi normami prawnymi, które w sposób kategoryczny zakazują stosunków prawnych niepożądanych w społeczności państwowych. W odróżnieniu od zwyczajów przez prawo zwyczajowe rozumie się normę prawną i w takim wypadku prawnym aktem twórczym jest stosowanie przez organy państwowe określonej reguły postępowania. Normy prawa zwyczajowego odróżnić należy od zwyczajów praktyki dokonywania czynności prawnych, co może dowieść tylko w procesie ustalenia ich sensu.

Klauzula zasad życia społecznego występuje obecnie na obszarze prawa cywilnego bez jakichkolwiek ograniczeń ideologicznych. Można przyjąć, że zgodnie z zasadą demokratycznego państwa moralnego i respektowania przez nią wolności człowieka, odwołuje się ona do powszechnie uznanych w kulturze naszego społeczeństwa wartości, które są składnikiem kultury europejskiej. Natomiast wartością zachowania są 2 ograniczenia, jakie w toku dyskusji naukowej zaproponowano w odniesieniu do zakresu zasad współżycia społecznego. Odnoszą się one do postępowania jednych osób wobec innych; drugą cechą jest to, że przedmiotem zainteresowania prawników nie są zasady życia społecznego będące zarazem obowiązującymi normami prawnymi.

Rola orzecznictwa sądowego

Interpretacje i stosowanie prawa cywilnego

1. Przepis a norma prawna

2. Interpretacje i stosowanie prawa cywilnego

3. Analogia prawnicza

4. Podmioty dokonujące interpretacji przepisu

Zieliński "Interpretacje jako proces dokonywania przepisu prawnego".

W języku potocznym oba pojęcia norm prawnych i przepisów są zwykle utożsamiane, a w języku prawników używane zamiennie często, ale zawsze w sposób poprawny.

PRZEPIS PRAWNY jest regułą postępowania skierowaną do wskazanego podmiotu lub podmiotów, czyli adresata normy, wyróżniający nakaz lub zakaz określonego zachowania w takim wypadku chodzi o dyspozycję normy. W oznaczonych okolicznościach chodzi o nepotyzm normy zagrożeniem reakcji organów państwa na wypadek zastosowania się adresata normy do dyspozycji norm. W takim wypadku chodzi o zapowiedź sankcji. Przepis prawny stanowi jednostkę redakcyjną aktu normatywnego (np. ustawy, dekretu, rozporządzenia). Sformułowany może być w postaci artykułu, paragrafu, których części też są uważane za przepisy.

Norma prawna (wszystkie jej elementy) może być wyrażona w jednym przepisie lub w kilku przepisach (najczęściej to). Ustalenie, jakie normy obowiązują dokonywane są w procesie wykładni procesu prawnego i wnioskowań prawniczych o obowiązywaniu jednych norm ze względu na uznanie za obowiązujące innych norm prawnych. Dlatego należy wyjaśnić, co to jest za pojecie interpretacji. Prawnik musi stosować i interpretować normy.

INTERPRETACJA jest procesem myślowym polegającym na ustaleniu znaczenia przepisów ustalających, jaką normę lub normy wyrażają przepisy poddane interpretacji, w szczególności ustalone zostają: adresaci norm, poszczególne elementy norm prawnych. Chodzi tu o hipotezę. Trzeba ustalić również dyspozycję norm, dzięki czemu określa się zakres normowania interpretowanych przepisów i odpowiednio ustalić zapowiedź sankcji, co oznacza sposób reakcji organów państwa na niezastosowanie się adresatów norm do treści dyspozycji norm.

Podstawowe założenia interpretacyjne to jest racjonalność pracodawcy. Założenie to abstrahuje od rzeczywistego sposobu działania, ustanawia treść konkretnego przepisu prawnego organów lub osób jej tworzących. Stosowanie do pojmowanego założenia o racjonalności prawodawcy można sformułować językowy, funkcjonalny i systemowy twór dyrektyw interpretacyjnych oraz reguł wnioskowań prawniczych.

Są dwie teorie dotyczące interpretacji norm cywilnych:

OBIEKTYWNE uzasadniająca dynamiczną wykładnię norm głosząc, iż z przepisów prawnych odrywa się niejako od prawodawcy i zaczyna samodzielnie funkcjonować w praktyce, wobec czego gdy zmianie ulegają warunki gospodarcze, społeczne i polityczne przepisom prawnym przypisywać można a nawet należy nowe znaczenie dostosowane do zmienionych warunków, z których przepis niegdyś ustanowiony nadal obowiązuje. Jest to tzw. Teoria obiektywna.

SUBIEKTYWNE głosi konieczność dokonywania wykładni statycznych, tzw. odwołującej się w trybie wykładni statycznej do ocen ustawodawcy z okresu ustanowienia interpretowanych przepisów. W myśl tych teorii zmiana warunków gospodarczych, społecznych i politycznych obowiązywania przepisów nie mogą mieć wpływu na zmiany ich pierwotnego sensu i znaczenia bez interpretacji ustawodawcy.

Stosowaniem prawa nie jest jakkolwiek realizacja normy prawnej, w praktyce obrotu prawnego. Zawarcie np. umowy z powołaniem się przez strony na określone przepisy prawne nie jest stosowaniem prawa w jurydycznym znaczeniu tego terminu. Stosowanie prawa to władcze działanie kompetentnych organów państwowych, w których wyróżnia się tradycyjnie 3 elementy:

· Następuje ustalenie stanu faktycznego.

· Ustalenie, jakie normy ze względu na swe hipotezy odnoszą się do dawnego stanu faktycznego.

· Organ rozpoznający sprawę (najczęściej sąd) ustala konsekwencje prawne stanu faktycznego uwzględniając zawarte w integrowanej normie prawnej dyspozycji i ewentualnie zakres sankcji.

Analogia prawnicza jest metodą wnioskowań prawniczych mających na celu ustalenie normy prawnej dotyczącej stanu faktycznego, dla którego brak jest podstawy prawnej kwalifikacji wśród norm zrekonstruowanych w trybie wykładni językowej, funkcjonalnej i systemowej, opiera się na założeniu racjonalności prawodawcy, który tworzy system prawa pozbawiony luk. Wyróżnia się 2 postaci analogii z prawa:

ANALOGIA Z USTAWY (ANALOGIA LEGIS) polega na uznaniu, że do danego prawnie nieobjętego stanu faktycznego stosuje się normę prawną uprzednio ustaloną w trybie wykładni przepisu, który hipotezą dotyczy wprawdzie innego stanu faktycznego, ale zarazem w sposób istotny podobnego do tego, dla którego poszukujemy rozstrzygnięcia.

ANALOGIA Z PRAWA (ANALOGIA IURIS) rozumowanie prawnicze przez analogię uznaje się zwykle za dopuszczalne w razie stwierdzenia prawnie istotnej luki w systemie praw. Luka w prawie uzasadniająca wnioskowanie per analogiam polega na braku normy prawnej, której nie można ustalić w trybie wykładni przepisu, a która odnosiłaby się do stanu faktycznego prawnie nieobjętego takiego, który powinien być normowany w świetle założenia o racjonalności prawodawcy i który został uznany przez prawodawców za niepodlegający prawnemu unormowaniu.

Różnice między oboma stanami faktycznymi nie powinny być istotne z punktu widzenia celu normy, która ma być zastosowana w trybie analogii. Przykładem analogii z ustawy może być stosowanie przepisu o współwłasności ułamkowej do wspólności innych niż własność spraw majątkowych, do wspólności przysługującej kilku osobom prawa użytkowania wieczystego.

Kiedy chodzi o analogię z prawa to w trybie z analogii z prawa założenia wnioskowania są identyczne jak w przypadku analogii z ustawy, inne są jednak przesłanki rozumowania o obowiązywaniu określonej normy mającej wypełnić lukę w prawie. Przesłanka nie jest bowiem w tym wypadku stwierdzeniem w trybie wykładni obowiązywania normy prawnej dotyczącej analogicznego stanu faktycznego. Jest nią stwierdzenie, że ustawodawcy można przypisać takie cechy i preferencje znajdujące wyraz w różnych przepisach i zasadach systemu prawa, jaki zważywszy na logiczne i prakseologiczne konsekwencje racjonalnego prawodawcy uzasadnionych zrekonstruowaniu normy o określonej treści, która wypełni stwierdzenie luki w prawie.

Kiedy chodzi o podmioty dokonujące interpretacji przepisów można wyodrębnić takie rodzaje jak:

· Wykładnia autentyczna – dokonuje jej organ, który ustanowił interpretowany przepis, przyjmuje się, że wykładnia autentyczna ma taką moc jak zinterpretowany przepis oraz obowiązuje od chwili wejścia w życie przepisu.

· Wykładnia legalna – dokonuje jej organ państwowy upoważniony do ustalenia wykładni przepisu wiążącej inne organy.

· Wykładnia praktyczna - jest to wykładnia dokonywana przez organy stosujące prawo, w dziedzinie prawa cywilnego wykładni praktycznej dokonuje przede wszystkim sąd.

· Wykładnia doktrynalna – wykładnia ta przeprowadzana jest w opracowaniach naukowych np. komentarzach do kodeksu, monografiach, artykułach. Może mieć wpływ na wykładnię praktyczną.

Prawo podmiotowe

1. Pojęcie prawa podmiotowego.

2. Rodzaje praw podmiotowych.

3. Nabycie prawa podmiotowego.

4. Wykonywanie prawa podmiotowego.

5. Zmiana treści i utrata prawa podmiotowego.

Justyński „Nadużycie prawa w polskim prawie cywilnym”. Kraków 2000 r.

W języku prawnym i prawniczym funkcjonuje zarówno pojęcie prawa podmiotowego, w odróżnieniu od prawa w znaczeniu przedmiotowym, jak często zamiennie stosowane pojęcie uprawnienia. Prawo podmiotowe jest w konstrukcji i dotyczy stosunku do konstrukcji uprawnienia. Prawo podmiotowe obejmuje bowiem jedno lub z reguły więcej uprawnień funkcjonalnych ze sobą związanych, uprawnienia tworzą treść prawa podmiotowego. Konieczność posługiwania się nie tylko elementarną konstrukcją uprawnienia, lecz także prawo podmiotowe nie ulega wątpliwości sytuacji prawnej. Podmioty prawa można bowiem jednoznacznie określić stwierdziwszy jedynie, że przysługują mi jakieś cząstkowe uprawnienia np. uprawnienie do korzystania z rzeczy może być elementem treści praw podmiotowych i stosunków cywilno – prawnych różnych typów np. prawa własności, użytkowania, użytkowanie wieczyste, dzierżawa. Chodzi rzecz jasna o te uprawnienia, jakie ma podmiot prawa.

Można rozliczyć następujące typy praw podmiotowych; typy praw podmiotowych wyróżniane są ze względu na ich treść. Odrębnym typem są takie prawa podmiotowe jak – własność, użytkowanie wieczyste, prawo rzeczowe, ograniczone, najmu, dzierżawy, odkupu, pierwokupu i inne prawa wynikające ze stosunku obligacyjnego. Poszczególne prawa na dobrach niematerialnych, podział praw autorskich, wzoru, projektu autorskiego. Poszczególne rodzaje praw podmiotowych wyróżniane są z uwzględnieniem różnych kryteriów np. z zakresu ich skuteczności wobec osób trzecich. Intensywność ochrony, funkcji, rodzaje chronionych przez nie interesów, samoistność lub związane z innymi prawami podmiotowymi np. prawo bezwzględne i względne. Kryterium rozróżnienia jest zakres skuteczności prawa wobec osób trzecich. Prawa bezwzględne są skuteczne erga omnes. Uprawniony może domagać się od wszystkich i od każdej osoby, a osoba, która nie wypełni tego obowiązku może ponieść odpowiedzialność za takie naruszenie (np. prawa własności). Do takich praw bezwzględnie podmiotowych należy prawo rzeczowe, a w nim najważniejsze prawo własności, są też dobra osobiste. Ze względu na to, że prawa bezwzględne są skuteczne erga omnes, wskutek czego ograniczono ich sferę zachowań wolnych od zakazów i nakazów prawnych, obowiązuje zasada zamkniętej ustawowo listy praw bezwzględnych. Oznacza to, że uczestnicy obrotu cywilno – prawnego mogą kierować tylko takie typy praw bezwzględnych, których istnienie przewiduje ustawa.

PRAWA WZGLĘNDE – prawa podmiotowe skuteczne wobec niektórych indywidualnie określonych podmiotów, a więc stronami oznaczonego stosunku prawnego. Prototypem praw względnych są wierzytelności będące elementem stosunku zobowiązujące tj. oznaczonych jak jedna strona to i inna.

PRAWA MAJĄTKOWE I NIEMAJĄTKOWE – Kryterium podziału jest rodzaj interesu, który bezpośrednio chroni interes ekonomiczny podmiotu; uprawniony, chroniący prawo majątkowe (prawo własności, świadczenia majątkowe). Kiedy chodzi o interes osobisty to chronią go prawa podmiotowe niemajątkowe, takim prawem jest prawo osobiste na dobrach osobistych, należy do nich uprawnienie i treść władzy rodzicielskiej, opieki, uprawnienia małżonków.

Prawa niemajątkowe są zwykle ukształtowane jako prawa bezwzględne, niezbywalne a to ze względu na ścisły związek z osobą uprawnioną. Do nich należy – prawo ochrony czci, zdrowia, wykorzystania imienia. Roszczenie niemajątkowe nie ulega przedawnieniu.

PRAWA PRZECHODNE I NIEPRZECHODNE – kryterium podziału jest możliwość zmiany podmiotu prawa, prawa nieprzechodnie to prawa, których związek z osobą uprawnioną jest tak ścisły, że wykluczone jest przejście prawa na inne osoby. Prawa nieprzechodnie to te, które są zarazem niezbywalne i nie podlegają przejściu na inne osoby, także wskutek zajścia innych zdarzeń niż czynności prawnych lub otwarcia spadku. Takimi prawami są prawa majątkowe, np. niezbywalne, nieprzechodnie (jest nim służebność mieszkalna).

Prawa przechodne to prawa zbywalne będące z reguły także z ustawy; można je przyjąć na inne osoby. Prawami przechodnymi są zwykle prawa majątkowe poza wyjątkami przewidzianymi w ustawie (służebność). W większości przypadków są przechodne.

Prawa zbywalne to prawa, które mogą przejść z jednego podmiotu na drugi na podstawie czynności prawnej. Nie można przez czynność prawną wyłączyć, a nawet ograniczyć uprawnienia do przeniesienia oraz oskarżenia zmiany lub zniesienia prawa zbywalnego z mocy ustawy. Naruszenie umownego obowiązku, nierozprężenie prawa nie odnosi skutków wobec osób trzecich i dokonane rozprężenie pozostaje w mocy, a skutkiem takiego naruszenia jest ewentualny obowiązek dania odszkodowania.

PRAWA ZWIĄZANE I AKCESORYJNE (ZASTAW) wygasa, gdy wygasa również podstawowe prawo np. hipoteza. Prawem związanym jest użytkowanie.

NABYCIE PRAWA

· PIERWOTNE – jest wówczas, jeżeli nabycie dokonuje się z mocy postanowienia ustawy niezależnie od woli osoby, której ewentualne prawo nabywalne dotychczas przysługiwało. Do nabycia pierwotnego dochodzi przez zasiedzenie, wywłaszczenie.

· POCHODNE – gdy nabycie jest uzależnione od tego czy nabywane prawo lub prawo o szerszym zakresie treści niż prawo nabywane przysługiwało osobie, od której swe uprawnienie wywodzi nabywca, i która w sposób prawnie bliższy wyraziła wolę nabycia od niej prawa przez inne osoby. Przykładem jest szczególne przeniesienie własności, ustanowienie użytkowania wieczystego oraz ustanowienie innych praw rzeczowych.

Nikt nie może przenieść na inne osoby więcej prawa niż sam posiada. A osoba jako następca, nie może nabywać więcej prawa aniżeli miała poprzednio chyba, że rozporządzający we własnym imieniu cudzym prawem był do tego upoważniony, np. komisarz może we własnym imieniu przenieść własność rzeczy będącej własnością komitetu.

NABYCIE TRANSLATYWNE I KONSTYTUTYWNE – kryterium podziału jest istnienie lub nieistnienie nabywanego prawa przed zdarzeniem powodującym nabycie.

Nabycie translatywne zachodzi wówczas, gdy przedmiotem nabycia jest prawo już istniejące, które przychodzi w dotychczasowej postaci na nabywcę. Przejście prawa własności z majątku dotychczasowego właściciela do majątku nabywcy na podstawie umowy przenoszącej własność lub w następstwie zasiedzenia.

Nabycie konstytutywne polega na uzyskaniu przez nabywcę prawa nieistniejącego poprzednio, inaczej mówiąc prawo nabywane powstaje dopiero w chwili nabycia (np. nabycie własności ruchomych, rzeczy niczyjej w następstwie jej zawłaszczenia) lub nabycia rzeczowego prawa w trybie jego ustanowienia przez właściciela obciążonej rzeczy, albo nabycie własności gruntownej przez zasiedzenie.

NABYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO W ZNACZENIU SZCZEGÓLNYM I OGÓLNYM – kryterium podziału jest zakres podmiotowy następstwa karnego.

Nabycie w podtytule ogólnym polega na tym, że nabywca wskutek zajścia jednego stanu faktycznego wstępuje w ogół praw majątkowych poprzednika nabywając cały majątek lub oznaczoną jego część. Sukcesja uniwersalna dopuszczalna jest wyłącznie w wypadkach przewidzianych w ustawie np. nabycie spadku lub udziału w nim na podstawie umowy ze spadkobiercą.

Nabycie w podtytule szczególnym (succesio singularis) polega na nabyciu indywidualnie oznaczonych praw.

Wykonywane prawa polega na zachowaniach podmiotu uprawnionego, podejmowanych w sferze możności oznaczonego postępowania, które określa norma będąca źródłem prawa podmiotowego. Jeszcze inaczej mówiąc podmiot uprawniony z cząstkowym nabywaniem prawa. Wykonywanie prawa może więc przybierać charakter czynności faktycznych lub praw.

Prawo istnieje chociażby podmiot uprawniony go nie wykonywał. Ale w pewnych wypadkach takie zachowanie uprawnionego może doprowadzić do utraty prawa np. użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania prawa np. użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez 10 lat; lub prawo własności nie podlega przedawnieniu i prekluzji.[1]

Podmiot uprawniony może wykonywać sprawę osobiście lub za pośrednictwem, kiedy to zezwala ustawa innych osób, których uprawniony upoważnia do czynienia użytków z przysługujących mu atrybutów prawa.

Osoba uprawniona niemająca zdolności do czynności prawnych nie może samodzielnie wykonywać przysługującego jej prawa podmiotowego w takim zakresie, w jakim wykonywanie prawa wymaga dokonywania czynności prawnych np. właściciel pozbawiony własności może korzystać, ale nie może nią rozporządzać.

Zmiana treści prawa podmiotowego, a więc zespołu funkcjonalnie powiązanych uprawnień cząstkowych polega na zmianie zakresu tych uprawnień, ich przedmiotu, miejsca i czasu, ich realizacji, przy czym prawo zachowują swoją tożsamość jako prawo tego samego typu.

Utrata prawa podmiotowego może być następstwem wygaśnięcia prawa np. na skutek upływu terminu, na jakie prawo zostało ustanowione bez jego przejścia na inne osoby. Prawo podmiotowe może wygasać wskutek śmierci osoby fizycznej.

Osoby fizyczne jako podmiot prawa cywilnego.

1. Zdolność prawna osoby fizycznej.

2. Zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej.

3. Ubezwłasnowolnienie osoby fizycznej.

4. Uznanie za zmarłego osoby fizycznej.

Strzymachowski „Zarys prawa” W-wa 1998 r.

Zdolność prawna osoby fizycznej jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Początek zdolności prawnej człowieka określa art. 8 KC, zgodnie z tym przepisem zdolność prawną ma każdy człowiek od chwili urodzenia, przy czym prawo polskie nie wymaga by dziecko było zdolne do życia. [2]

Do uzyskania podmiotowości prawnej, do czasu żywych narodzin w prawie cywilnym wprowadza się domniemania żywych narodzin. Zdolność prawna osób fizycznych może podlegać określonym ograniczeniom. Może mieć wpływ:

· Zdolność do czynności prawnych osoba mniemająca pełnej zdolności do czynności prawnych może być opiekunem, kuratorem, nie sporządzi również testamentu.

· Wiek może mieć wpływ na podmiotowość niektórych.

· Ubezwłasnowolnienie – instytucja ta prowadzi do ograniczenia czynności uprawnionych, a zatem może mieć wpływ na zakres i obowiązek przysługujących osobom fizycznym.

· Choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy – może stanowić podstawę do pewnych ograniczeń w zdolności prawnej.

· Obywatelstwo.

· Wyrok karny – może doprowadzić do ograniczenia zdolności prawnej (zakaz prowadzenia jakiejś działalności gospodarczej).

· Śmierć jest podstawą do wygaśnięcia zdolności do czynności prawnej.

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH – osoba, która ma pełną zdolność do czynności prawnych może dokonać jakiejkolwiek czynności prawnej. Osoba fizyczna nabywa ją po osiągnięciu pełnoletniości.[3] Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają osoby fizyczne, które ukończyły 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, status takiej osoby jest ściśle powiązany z rodziną czynności prawa, jakiej chce dokonać.

OSOBA ZDOLNA DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH MOŻE

v Czynności, które nie są po jej stronie ani rozwiązują ani zobowiązują.

v Zawierać umowy należące do powszechnie zawierających w drodze życia codziennego.

OSOBA OGRANICZONA DO ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH MOŻE

v Zawierać umowę o pracę.

v Rozporządzać swoim zarobkiem.

v Dokonywać czynności prawnych dotyczących przedmiotu majątku oddanych do jej swobodnego użytkowania przez przedstawiciela ustawowego, wyjaśnienie czynów, do których dokonuje nie wystarcza zgoda przedstawiciela ustawowego.

Osoba fizyczna może być ograniczona w zdolnościach do czynności prawnych:

v Częściowo – jest przewidziana w art. 16 KC[4]. Jej status jest więc taki sam jak osoby fizycznej pomiędzy 13 rokiem życia a uzyskaniem pełnoletniości.

v Całkowite – art. 13 KC[5]. Na skutek ubezwłasnowolnienia całkowitego osoba fizyczna traci zdolność do czynności prawnych, nie może sama dokonywać czynności prawnych (jest osobą prawną, ale nie jest w obrocie prawnym).

UZNANIE OSOBY PRAWNEJ ZA ZMARŁĄ

Art. 29[6], art.. 30[7], art. 31[8], art. 38[9] KC Podstawową przesłanką uznania za zmarłą jest fakt zaginięcia osoby.

- niewiadomo czy żyje czy zmarła.

- jeśli upłynęło 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości dana osoba jeszcze żyła, termin ten ulega skróceniu do 5 lat w przypadkach, gdy od chwili uznania za zmarłego, zaginiony ukończyłby 70 lat. Nie jest jednak możliwe uznanie za zmarłą osobę zaginioną przed końcem roku kalendarzowego, w którym osoba ta ukończyłaby 23 lata. Termin uznania za zmarłego nie ulega skróceniu, gdy zaginięcie osoby fizycznej nastąpiło w ściśle określonych okolicznościach i innych okolicznościach (wojna) określonych w ustawie, art. 30 KC, pkt 2.

Pojęcie i katalog dóbr osobistych.

  1. Charakterystyka dóbr osobistych.
  2. Katalog dóbr osobistych.
  3. Ochrona dóbr osobistych.



[1] W terminologii prawniczej jest określeniem wyznaczonego czasu przeznaczonego na dokonanie odpowiednich czynności prawnych - terminu, po którego upływie dokonana czynność jest pozbawiona skutków prawnych. Zasady prekluzji, dotyczą przede wszystkim prawa cywilnego i ściśle określają zawarte w ustawie warunki czasowe uprawnień (roszczenia, prawa) ze skutkiem ich wygaśnięcia po upływie podanego terminu. W przeciwieństwie do przedawnienia, po wygaśnięciu, prekluzja uniemożliwia ponowne dochodzenie uprawnień przed sądem. Możliwe są jednakowoż przedłużenia terminów.

[2] Art. 9 W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.

[3] Art. 11 Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości.

[4] Art. 16 § 1. Osoba ubezwłasnowolniona może być ograniczona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

§ 2. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

[5] Art. 13 § 1. Osoba, która ukończyła lat 13, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem.

§ 2. Dla ubezwłasnowolnienia całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.

[6] Art. 29. § 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarcza upływ lat pięciu.

§ 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.

[7] Art. 30. § 1. Kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.

§ 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.

§ 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.

[8]Art. 31. § 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.

§ 2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.

§ 3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.

[9] Art. 38. Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.